W ostatniej dekadzie Unia Europejska dokonała znaczącej transformacji, nie tylko na płaszczyźnie gospodarczej, ale i politycznej. Wkroczyła tym samym na nowe obszary działalności związanej z polityką bezpieczeństwa i zapobiegania konfliktom. W latach 90. nastąpiło przystosowanie unijnych struktur i koncepcji do zmieniających się realiów pozimnowojennego świata. Stojąc w obliczu nowych wyzwań i rodzących się kryzysów Unia musiała jasno określić swoją rolę gwaranta bezpieczeństwa – i w tym wymiarze, w ramach Unii, wzrosło znaczenie dyplomacji prewencyjnej. Unia Europejska wyraźnie pokazała, że dąży do tego, aby stać się wiarygodną siłą w obszarze rozwiązywania kryzysów. Promowanie zaś stabilizacji, wczesne ostrzeganie, zapobieganie konfliktom, zarządzanie kryzysami czy tzw. post-conflict rehabilitation na trwałe wpisały się w zakres działania UE. Tym bardziej, że dysponuje ona szerokim wachlarzem instrumentów: od handlu po dyplomację, od gospodarki po obronę, od działań humanitarnych po wojskowe. I w tym tkwi jednocześnie istota i oryginalność dyplomacji prewencyjnej Unii Europejskiej.