Długa dekada lat siedemdziesiątych (1968–1981)

Rzeczywistym sensem zmian ustroju PRL w latach 1968–1981 było usuwanie dominacji PZPR w ramach węzła partia-państwo. Najpierw ekipa gierkowska świadomie doprowadziła do tego na poziomie lokalnym, rozpoczynając w latach 1972–1975 reformę rad narodowych, później w porozumieniu gdańskim z 31 sierpnia 1980 r. strajkujący ograniczyli dominację PZPR do sfery aparatu państwowego, uwalniając od niej życie społeczne, dzieła zaś dokończyło wprowadzenie stanu wojennego, w wyniku czego wokół gen. Wojciecha Jaruzelskiego wytworzył się nieformalny ośrodek kierowania państwem i partią, zastępujący w tym Biuro Polityczne i Sekretariat KC PZPR. W ten sposób wpływ instancji PZPR na funkcjonowanie PRL został istotnie ograniczony, chociaż pewna ornamentyka ustrojowa zachowała się do samego końca.